Vocabulários N(h)ambiquaras (Nambikuara/Nambikuára/Nambikwára/Nanbikwára/Nambicuara)
Família Linguística: Nanambikwára
(dialetos tauitê, tagnani, cocozu e anunzê)
Vocabulário Nambikuára-Tauitê
antebraço - tanokrê barba - taiuitê boca - taiúirí bracelete - iái-ndê braço - toerabatndê cabelo - tanaguitê céu - uútcindê cotovelo - tanokurukrí criança (filho) - tauhitê guia - ualotê ou kautê dedo - tahitê dorso - taragutnarí joelho - tacinguedukrê lábio - taiunindê língua - taiú-hendii mão - toaiguedokrê nariz - taiúiran-dí olho - taiendê orelha - tanakalatndê panela - uat-ndí pé - taiutê peito - tanokaindê pênis - taguirí perna - talahendê queixo (mento) - taiukautê seio - tanohurê ventre - tataharí
Vocabulário Nambikuára-Tagnaní
Serra do Norte - rio Festa da Bandeira
(Rio Karumi)
água - narutundú algodão - gündê antebraço - uanokrí arco - hutê axila - uenakalauendí bastões ignígenos - haitandü boca - uaiurí bracelete - taláte braço - uanokrí cabeça - danakitú cabelo - uonekitê carne - lutú ou lutê cavilha para o lábio - tauirirí cavilha para o septo nasal - kondü cesta - tchirê cigarro - etü cinta de palha - iahundürü cotovelo - uonokurokri coxa - uacednorí cuia - eruendí dedo - uahitê dente - düüirú dorso - ueragodnê estrela - tangrê faca de pau - hikautí flecha de taquara - uaindê flecha romba - duhündê flecha lisa - hauguidê fogo - ekatê fronte - uignakrí fumaça - tchindê gafanhoto - kiguitê gritar, grito (laringe) - uilakurokrí joelho - uaneguerúkurandê lábio - uikohuin-ndí língua - uaihendê macaco (Cebus sp.) - hotê machado de pedra - hiaugnindí mendioca - hiritê ou chiritê mão - uahitê massa de urucu - huduhúkaidí moquém - hirirí milho - guiaté ou kueté (ou ü) nariz - oiranindê olho - uîgnindí orelha - unaçolandê para chamar - heron! heron! para perguntar - irírí? irírí? ou endutrá? pau - irikatê pé - uakatê peito - uaenakaedê pêlos pubianos - uoguirí perna - uanadurí pescoço - uaelatgotê rede de dormir (nossa) - teendê seio - uano hurí sol - tchondí tatu - ualutndü terra - alôre unha - uegatndê urucu - uduhúkaidí
Vocabulário Nambikuára-Kôkôzú
Rio Juína
abano - kuêkiçú abelha bojuí - detoçú (P) abelha borá-cavalo - arukitaçú (P) abelha jati - oiaçú (P) acender - hanêçú água - unrazú andar - aikedütü anta - iunzú (P) antebraço - oanukizú (ou çú) apagar - unritirá arara - aranzú (P) arco - hukiçú artelho - toaiugualizú aspas das flechas - aiêuinçú bacaba - uêdndü beija-flor - duníriguizú bigode - toaiôetaçú boca - toaiuçú bocejar - toai endnuzú bolo de tapioca - urikanzú bonito - uarú borboleta - uodedeçú bosta - iaiguenoçú bracelete de fibras - kolá-antçú braço - oonukiçú (ou zú) brinco - arokiçú buriti - hêrú cabeça - toanekiçú cabelo - uaekikiçú caju - erekiçú calor - uanindütü caminho - dihinuçú campo - uentzü cantar - haiguedazü caracol - baánendütü casa - siçú caveira - mamaklizú céu - acendjú cesta - atiçú chorar - nandütü chuva - ueçú cinta de contas pretas - kainundzú cinta de fibras - ialáçú cipó - hukinuzú circunferência - irengçú cobra - diçú (ou tiçú) coelho - iakeçú colhereiro - diglizú comer - iarúrindütü como se chama? qual o nome? - iriritoá? concha dos brincos - nenzú corda - alonuçú coruja - kalendzú correr - ikedütü criança - uetú cuia - kateçú cupim - cahú defecar - tonsignuçú dente - toaíuiçú doente - itonendütü doer - itonendütü dormir - akguriguidütü dorso - toadaçuçú espirrar - uaikacê-inguikêçú estrela - ikitaçú faixa de carregar criança - çáarú feio - iukiú-kinikidutú figura, desenho - korenauá filho - uétü fio de algodão, das flechas - kondzú fio de fibras, das flechas - kaceçú flauta - kaiguetazú flauta nasal - hait-teataçú flecha de ponta chata - aieraçú flecha de ponta lisa cilíndrica - anieeçú flecha de ponta de taquara - uaeliçu flor - talatçú fogo - aneiúherú folha - adenandzú folha para cigarro - enanzú fronte - toaiêkuzuzú fumo - etú fumaça - aiokeçú fuso - gdarêtatú grão-de-galo - aluinikiçú gravatá - koalonentçú grilo - baguedaçú (P) gritar - kaiguetauçú guarirova-do-campo - konin-tê herva - ikazú homem - noçú isso, esse - dêra jatobá - oiarú jacaré - nuntaçú joelho - toakiritanzú lagarto - enarú lagartixa - ianoçú leite - anungçú levantar-se - ilhái-cenogodotü língua - toáioherú longe - uetçú luas - irikiçú macaco - hotú mama - anunguetizú mangaba - katêkiçú mão - toái-ikiçú massa de mandioca - urinodzú mastigar - iaiguedutú mata - daikiniotçú mel - duhiazú? (P) morrer - aunindutú mulher - doçú nariz - toiaionendzú nó de taquara - karitandçú olho - toaí-ikikiçú onça - ienarú orelha - toanenendzú orifício no lábio superior - ionkon-nandetü orifício do septo nasal - ononkon-nandetü palha de uauaçu - uenandzú pálpebra - toaiecindjú pau (árvore) - içú pau-de-santo - hinekiçú pé - toaiukizú peito - toanunkizú peixe - aiutchú pêlos pubianos - toaliketaçú penas das flechas (sariema) - kolatoedçú pênis - toakiçú pequi - aarú perdiz - uiteá-guiçú perna - toaçuçú pescoço - toaietolozú pilão - notú pingente de fibras para o dorso - ialaçú piolho - kaní-iniçú raio - uaduguezú ralo - tomarú resina das flechas - niaendçú sangue - toatiçú sariema - kolatzú sentar-se (acocorar-se) - acikáuekedotú sepultura - ilurindütü (*) sim - han-han! sol - uterikuçú suor - uaienoçú taquara - ikuirikazú taquara das flechas - arukirikatçú terra - inoçú terra de formigueiro - katunuzú testículos - toalikiçú tocandira - tietátáglizú (ou çu) triângulo - nendzú trovão - taridzú tucura - taketazú umbigo - takodadlizú unha do pé - toaiutçuakezú urinar - kereguetauçú urucu - dukiçú ventre - toaendzú vulva - akioçú
As palavras marcadas com (P) pertencem a um vocabulário colhido pelo tenente Pireneus em 1911.
(*) Esse vocábulo parece formado de um termo tagnaní, alôre — terra, e outro kôkôzú, nandetü — orifício, buraco: alôre-nandetü — buraco na terra.
Vocabulário Nambikuára-Anunzê
Serra do Norte - rio 12 de Outubro
antebraço - uanozuzê arco - ukizê bastões ignígenos - haitzü boca - uaiuarê bom - idaknikdaçú bracelete - nokoniguiguizê braço - uanukizê breu (resina) - duhutaarú brinco - nan-ninzê cabeça - uaneguetü caju - eehrú cavilha para o nariz - uonedezê cera - duhutaarú céu - uacinzê colar de contas - kairizê comer - ikduzê coração - iakzê cotovelo - uanokundunzê coxa - uanikizê dedo - uaikuenrezê dente - uauizê dorso - uatluzê escrotos - uaiariguinizê espádua - uanotoarizê faca - iurê fígado - aierê flauta - kiazê flecha em geral - hauktiçú fogo - anizê fronte - uaenakezê homem - idnizê jacaré - nuntaçú joelho - uaguididanzê língua - uaileherú linha - kuituiçú machado de pedra - eun-etú manto de palha - ielaçú mão - uaikizê mulher - ducê nariz - uanonzê olho - uaiekedakzú orelha - uonaninzê pau - içuzê pé - uaiukizê pena para o nariz - unetizú pênis - uakizê pente - halatzú perna - uapuzê pingente de penas - ieiakizê queixo (mento) - uaiukluenzê raspador (de dente de capivara) - iakizü remédio - inekiaçú tatu - nunzê tatu-galinha - hatdenandzú terra - inozê tripa (intestinos em geral) - aiokzê unha - uaitnakezê umbigo - uaikedanzê urucu - duhiazê veado - iatarú ventre - uatiçú
Cores
amarelo - katetiçú azul - iadneaçú branco - kuidiçú preto - kaikiduçú preto - iadeneazú (breu) verde - cedecededenoçú vermelho - duhiaçú
Vocábulos colhidos pelo tenente A. Pireneus de Sousa
abelha achopé - arazi abelha borá regina - kaiudêzê abelha mandaguari-vermelho - iuzê abelha manduti - kloarizê abelha tatá - arizê abelha tibuna - taratê abóbora (nossa) - ariatecê arara - aranzê araticum - ararê carne - uanozê coatá - kadozê garça - mokarê gordura - ionezêzê grilo - dakizê lacrau - aiiam-dacê lambari - kaiarê lagartixa - ianuzê maribondo - urutecê mel - dezazê mulateira - kuruaiudezê pacu - mambíre palmeira castiçal - kaicê periquito - kakaitezê piau - akurizê pintado - uanuncê pomba - tuizê porco - iakizê quan-quan - peantezê que nome tem? - uaiziguidí? que é isso? - ianakere? ou uazanakerê? rato - dodecê rio 12 de Outubro - Ori-handezê rio Nambikuára - Oaereioákandezê roça - aitiê sol - ikidazê urubu - uruciú
Fonte: Roquette-Pinto, E. Rondônia. 6.ed. São Paulo/Brasília: Ed. Nacional/INL, 1975. p. 274-7.